An Lý: 'Đọc tác giả Nobel 2017 là bước vào hẹn hò giấu mặt'

Theo người dịch cuốn "Dạ khúc", mỗi tác phẩm của Kazuo Ishiguro có văn phong, giọng kể riêng, đưa người đọc vào một cuộc hẹn hò không thể đoán trước.

An Lý là người dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông của tác giả Kazuo Ishiguro sang tiếng Việt. Chẳng những thế, cô còn là người mến mộ tác giả Anh gốc Nhật, mua đọc rất nhiều những công trình mà nhà văn này cho xuất bản.

Ngay khi Kazuo Ishiguro được suy tôn tại Nobel Văn học 2017, An Lý đã có những san sớt về văn học của tác giả, thời kỳ dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

Nhà văn Kazuo Ishiguro đạt giải Nobel 2017.

- Cảm xúc của An Lý ra sao khi nhân thức tin Kazuo Ishiguro được giải Nobel?

- Tất nhiên tôi rất vui. Đang mải cá cược với bằng hữu xem liệu có phải là Amos Oz hay Margaret Atwood nhưng hoàn toàn tin rằng giải thưởng sẽ lại về tay một người mà độ phủ sóng hạn hẹp của bản thân chưa với đến.

Khi nghe Viện hàn lâm Thụy Điển báo cáo, tôi đã phải chờ nghe lại để rõ là không lầm. Một bất thần, nhưng hấp dẫn hơn đa dạng bất thần của năm ngoái.

Ishiguro thuộc về số tác giả mà tôi cố gắng làm cho một "completist", tức là đọc hết mọi cuốn sách mà ông cho xuất bản. Tôi nghĩ ông là một người viết kỳ lạ: nếu như đọc hết sách của ông, người ta sẽ bị cuốn vào thế giới của ông không dễ dàng kết thúc ra được, nhưng khi quan sát đơn lẻ từng cuốn sách, có thể tuyệt hảo sẽ không phổ biến.

Những cuốn lạ và độc đáo nhất của ông lại không tuyệt vời nên không dễ dàng được dành đầu tiên chọn dịch, còn những cuốn thông thường nhất lại thường mang lối viết đơn giản một cách lừa dối. Một vài quyển tôi đọc đến lần thứ hai mới tạm bợ gọi là hiểu, mà với tốc độ sinh ra sách mới và hay của thời này thì mấy khách hàng nào có thời gian bỏ ra cho một cuốn sách ít tuyệt vời đến lần thứ nhị?

- An Lý có nhận xét gì về giải thưởng bỏ ra cho Ishiguro của Ủy ban Nobel?

- Về giải thưởng thì tôi cũng không có gì để góp tham gia khúc đồng ca đang phán xử râm ran tối nay và những ngày tiếp theo. Tôi chỉ hy vọng đây sẽ là động lực để thêm rộng rãi người chú ý tới tên tác giả, tậu đọc sách, và các nhà xuất bản chóng ra sách mới, đặc biệt là cuốn làm nên tăm tiếng ông, The Remains of the Day đã đoạt giải Booker 1989.

Nghe nói cuốn Mãi đừng xa tôi do anh È cổ Tiễn Cao Đăng dịch cũng sắp được tái phiên bản, đấy là một bước trưng bày tốt cho bạn đọc nào muốn mở đầu sắm đọc Ishiguro.

- Yếu tố gì khiến cho An Lý dịch cuốn "Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông"?

- Như đông đảo dân chúng dịch những cuốn sách khác: do nhà xuất bạn dạng mời và tôi đồng ý.

Sách Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

- An Lý cảm kiếm được thế nào về nội dung và văn phong của Kazuo Ishiguro trong tập truyện ngắn này?

- Vì sách dịch cũng đã lâu, sợ rằng cảm xúc không được như ban đầu, nên tôi sẽ chép lại ở đây những dòng tôi viết thuở đầu khi sách sắp ra mắt.

Hiện ra trong Dạ khúc là một dàn anh hùng “toàn cầu” với những câu chuyện đặt trong những bối cảnh khác nhau. Một nhạc công ghi ta quê Đông Âu chật vật sắm chỗ đứng ở quảng trường Venice. Một nhóm bằng hữu đại học chạm mặt lại nhau ở London khi tuổi xanh đã gần cạn, nhớ lại thời sinh viên xa xôi giữa ái tình âm nhạc và những yêu thích lý tưởng.

Một nhạc sĩ trẻ trốn nền công nghiệp âm nhạc London về khu đồi Malvern của tuổi thơ bản thân mình, tình cờ chạm mặt cặp cung phi chồng nhạc công Thụy Sĩ. Một tay kèn saxo Mỹ tài cao nhưng phận thấp, đụng độ giới giao tế trong khách sạn ở Beverly Hills. Một nghệ sĩ cello Hungary ấp ôm mộng thiên tài giữa lúc sử dụng tiếng bầy đàn kiếm miếng ăn...

Những con người thuộc những giai tầng xã hội rất khác, được gắn kết với nhau, và với người đọc, bằng âm nhạc - thứ ngôn ngữ quốc tế phổ biến cho mọi tâm hồn.

Nhưng đó ko phải thứ âm nhạc công cộng to lớn hay âm nhạc thính phòng thanh lịch, mà là âm nhạc tham gia thời khắc lặng lẽ, chiêm nghiệm riêng tây.

Trong mỗi câu chuyện có sự đụng chạm rất khẽ giữa hai quả đât: trái đất cá nhân nhỏ nhắn nhưng chân thật, nơi các ước muốn hoài bão còn ôm ấp, và thế giới của chiến thắng, hào nhoáng, nơi các nguyện vọng đã thành thực tế, nhưng cũng có quá phổ quát vấn đề có thể mất đi.

Nỗi lưu luyến của mỗi hero với nhân loại thứ nhất, và khao khát nhưng e ngại trước nhân loại thứ hai, làm ta nhớ lại bài hát của cô nhỏ bé trong Mãi đừng xa tôi, và làm cho mỗi câu chuyện đều nhuốm một vẻ rầu rĩ dịu ngọt.

- Giai đoạn dịch cuốn “Dạ khúc” An Lý gặp gian nan, thuận lợi gì? Chị giải quyết những trở ngại khi dịch sách ra sao?

-Như với mọi cuốn sách khác: nhờ các công cụ tra cứu để mày mò những gì bản thân chưa nhân thức và nhờ con mắt sắc của biên tập viên để đỡ những gì bản thân bỏ sót.

Các nhạc công, nhạc sĩ của Dạ khúc nói rộng rãi về những góc cạnh công nghệ của âm nhạc mà tôi không nắm rõ, hoặc thậm chí tiếng Việt không có trong khoảng để dùng, nhưng hên là bản dịch đã được anh Cao Việt Dũng đọc rất kỹ lượt cuối trước khi xuất bạn dạng, và chỉnh thêm kha khá về thuật ngữ.

Một cuốn sách nhỏ dại và thật ra không được ân cần vào thời điểm ấy (cũng như hiện giờ) lại được anh chăm sóc tương tự, tôi cảm thấy rất hàm ân, có nhẽ cũng vì thanh khí giữa người đọc và người viết mà ra.

Bên cạnh, đương nhiên, sự phong phú của tư liệu đa dụng cụ trên mạng vào kỷ nghuyên này luôn là lợi thế quý báu với mỗi người dịch. Các nhân vật trong Dạ khúc tới từ, và đi khắp châu Âu; mỗi lần sang một bối cảnh mới, tôi có thể miên man trên YouTube phổ thông tiếng liền không chỉ để xác định xem Jan và Tibor chơi bè cánh ở góc nào trên quảng trường Venice, hay Tilo và Sonja sẽ trông thấy gì trên khu đồi Malvern, mà mua bí quyết hình dong bản thân mình sống trong không khí ấy.

Dịch cuốn sách mỏng tanh này đối với tôi giống như được ngao du trong cả môi trường lẫn trong âm nhạc, bởi vừa nghe một playlist những bài hát được kể tên vừa đọc (lại) cuốn sách, sẽ chuyển đổi hẳn thưởng thức đọc, cho bạn hiểu một phương pháp trực tiếp mà không cách thức hình dong nào thay thế được xúc cảm của các nhân vật, cũng như hiểu rằng mỗi câu chuyện đọc lướt qua trên mặt giấy có thể hao hao nhau, nhưng khi bật nhạc, sẽ mang những "vị" hoàn toàn khác nhau.

- An Lý đánh giá thế nào giá trị của tập truyện ngắn này?

- Những truyện ngắn trong Dạ khúc được viết nhẩn nha trong quãng thời gian Ishiguro loay hoay với ý nghĩ đó về Người lớn tưởng ngủ quên, vừa để đổi gió vừa như ghi nhớ giấc mơ thời trẻ. Phần đông trải nghiệm của các nhạc sĩ trẻ đang tìm đường sống với nghề trong đó cũng là kinh nghiệm của chính ông. Và bạn đọc đi theo những bài hát của ông, như đã nói ở trên, cũng giống như được ông hướng dẫn qua một khóa học lịch sử âm nhạc cấp tốc.

Bởi vậy, đầu tiên, cuốn sách là một bài ca tụng mỏng nhưng chẳng hề gầy dành cho tình ái âm nhạc. Sau Dạ khúc, đọc (lại) những cuốn khác của ông, tôi mới trông thấy âm nhạc được cài cắm trong những thời gian kịch tính ở khắp nơi, về điểm này thì cũng giống nhà văn "người Nhật gốc Nhật" trên cửa miệng mọi người mỗi khi 04 tuần Mười tới (ý dịch giả nhắc đến Haruki Murakami – pv).

Thêm nữa, Dạ khúc là cuốn sách độc nhất vô nhị tới thời điểm này của Ishiguro không đặt trên cái nền lịch sử hay kỳ ảo mà thuộc bối cảnh nhất thời gọi là "hiện thực". Không chỉ khiến cho người đọc tưởng hạn độ thân cận với tâm sự thật của tác giả hơn, đây còn là một thách thức khi tước hết những yếu tố quyến rũ hiệ tượng, lại thêm gian nan khi là tập truyện ngắn.

Thiếu không gian tung tẩy của tiểu thuyết, khó triển khai một cốt truyện phổ thông cung bậc thăng trầm vốn là cái hấp lực chính đưa đẩy bạn đọc đi theo câu chuyện, truyện ngắn bởi vậy thường được coi là hòn đá thử vàng cho kỹ năng của nhà văn, yêu cầu rạng ngời bằng chính lối viết của bản thân mình.

(Cả ở Việt Nam hiện thời, khi việc lựa chọn sách thường bắt đầu trong khoảng đề tài và diễn biến ví như không hề từ giới thiệu của cộng đồng hoặc bán đồng giá, nhường như truyện ngắn ít được chú ý hơn tiểu thuyết, nếu tập Người ăn chay của Han Kang, hay Chuyện kể trăng nghe của Shin Kyung Sook mà tư nhân tôi thấy là viết tốt hơn cả ba cuốn tiểu thuyết của bà đã xuất phiên bản. Kì vọng với cuốn Đọc truyện ngắn mà Tao Tập thể mới xuất bản, tình hình sẽ có gì thay đổi chăng.)

Về điểm này thì, Dạ khúc xứng đáng là một ví dụ lượt bỏ những phần dư thừa những điểm thú nhất của người đọc Ishiguro, như là những biến đổi tinh tế trong tâm lý nhân vật và giao du giữa các nhân vật, những cảnh huống dở khóc dở cười và cái uy tậu Anh không dễ nhìn thấy, hoặc sự pha trộn kiểu Shakespeare giữa cái thăng hoa và cái tầm phàm ba láp. Có phổ biến tình huống hoặc câu nói, khi đọc cảm thấy nhẹ tênh, nhưng cả hiện giờ sau bảy năm tôi vẫn nhớ lại để đau xiết hoặc rùng bản thân.

Sách và phim chuyển thể tiểu thuyết The Remains of the Day - công trình quan trọng của Ishiguro

- Vài ý kiến cho rằng văn phong của Kazuo Ishiguro trong tiểu thuyết “Mãi đừng xa tôi” khác lạ hoàn toàn thứ văn chương của tập truyện ngắn “Dạ khúc”. An Lý nghĩ sao về kiếm được xét đó?

- Thật ra, trong giai đoạn sáng tác của Ishiguro, Mãi đừng xa tôi đã là cuốn tiểu thuyết thứ sáu. Ví như đi theo từng cuốn sách, người đọc sẽ thấy không có cái gọi là "văn phong Ishiguro" nhất định, mà ông giống như một con phụng hoàng/cắc kè bông, mỗi lần bắt tay vào cuốn sách mới là một thách thức mới trong trò chơi tự đặt ra cho bản thân.

Ngay cả phân mục cũng đôi khi là thí nghiệm, làm người đọc bước tham gia mỗi cuộc hẹn hò giấu mặt không thể dựa vào những gì chính mình đã biết, và ông - dù thắng lợi đến đâu - luôn có tinh thần viết theo giọng anh hùng của bản thân mình.

Bởi vậy, cùng là cái bức bối, nhưng cô bé xíu mới lớn sống trong cộng đồng biệt lập với xã hội trong Mãi đừng xa tôi, hay người quản gia lạc kỷ nghuyên trong The Remains of the Day, hay ông già chìm giữa màn sương trung cũ kĩ trong Người đẩy đà ngủ quên, sẽ có cách thức bức bối rất khác nhau. Và tuy nhiên sẽ khác những người, dù chưa toàn diện, nhưng đang trong độ trẻ tuổi sống với niềm mê say nghệ thuật của bản thân mình, trong Dạ khúc.

- Kazuo Ishiguro là người Anh gốc Nhật, các truyện ngắn trong tập cũng được viết ở rộng rãi bối cảnh, địa danh khác biệt. An Lý nhận xét gì về tính nhiều, xuyên quốc gia trong văn chương Kazuo Ishiguro?

- Thực tiễn, sau nhị cuốn sách trước tiên lấy bối cảnh Nhật theo lời nhắn nhủ của nhà xuất bản (dẫn tới một cơ số lỗi sai về lịch sử văn hóa hẳn sẽ gây đa dạng chỉ trích giả dụ xuất bạn dạng vào thời điểm này) thì Ishiguro đã hoàn toàn ấp ủ trọn tư cách một nhà văn Anh từ The Remains of the Day.

Tự nhiên Anh, phong cách Anh, các vấn đề của nước Anh, và vừa qua nhất là truyền thuyết và lịch sử Anh quốc trong Người mập mạp ngủ quên, đã biến thành chất liệu trong các tiểu thuyết của ông, một phương pháp cam đoan trở thành chiếm hữu của ông và biến ông biến thành người phát ngôn trong thế hệ nhà văn Anh tân tiến.

Thật ra Dạ khúc lại chứa phổ thông dấu ấn để lại của tuổi thơ di dân cùng quá trình hòa nhập của Ishiguro nhất, với phần đông nhân vật là dân nhập cư trong khoảng Đông Âu về trọng tâm châu Âu, hoặc từ quê lên thị trấn London hay Los Angeles, hoặc dễ chơi là trong khoảng những tầng xã hội thấp nhất muốn lên đến đỉnh cao của nghệ thuật và danh vọng (fan của La La Land hẳn sẽ thấy phần đông đồng cảm).

Thứ xuyên đất nước độc nhất vô nhị trong những câu chuyện này là âm nhạc, nhưng giả dụ để ý kỹ, âm nhạc ấy cũng có một cấu trúc lệch cực kì rõ, với Great American Songbook và nhạc thính phòng châu Âu nhập vai tâm chính mặc cả nhân loại bị hút về.

Điều rộng rãi của Ishiguro, ví như có, là ở chỗ cũng như mọi nhà văn lớn đi tới cái phổ thông trong khoảng những hình hài chi tiết, ông nói về nhân tố mà ông tri kiếm được là thân phận căn bản của nhân loại, một thân phận không dứt tung hoành, không ngừng rơi rụng, mặc dù yếu tố ấy chỉ như một nốt nghịch âm bên lề rất không dễ dàng kiếm được thấy trong tập truyện ngắn có vẻ dịu dàng này.

An Lý là một dịch giả trẻ, nhưng sở hữu khối thành quả dịch không hề bé xíu. Vài thành quả do An Lý chuyển ngữ được rộng rãi độc giả biết tới như: Chuyện người tùy nữ, Tay sát thủ mù (Margaret Atwood), phần thơ và phụ lục trong Chúa tể những chiếc nhẫn... 

An Lý còn là người chỉnh sửa cho bản dịch vài cuốn sách như Lolita (Nabokov), Thời nắng lịm (Eugen Ruge)...

Tác giả Nobel 2017 tiên tri về sự phi nhân của xã hội tiến bộ Giới văn học nội địa không lạ với tác giả Kazuo Ishiguro, bởi ông là người viết nên những tác phẩm dự đoán về sự suy thoái nhân tính loài người.

Xem nhiều hơn: tin thời sự