Lâu nay, không chỉ trong giới KTS mà ngay cả ở phổ thông ngành khoa học xã hội kì cục có nhận xét: Ngôn ngữ lý luận phê bình kiến trúc hiện thời sao yếu ớt quá!
Câu chuyện này có vẻ rất nghịch lý trước sự tạo ra đầy nhộn nhịp của phường hội, của giai đoạn thị trấn hóa và của kiến trúc non sông trong thời kỳ thay đổi, mở cửa và hội nhập quốc tế. Và cho nên, hơn lúc nào hết, công việc lý luận, phê bình kiến trúc rất cần được các cấp, các cấp và hội nghề nghiệp thân mật, chú tâm trong khoảng trong trường huấn luyện đến thực tế cuộc sống.
Tòa nhà Bưu điện Bờ Hồ của tác giả KTS Nguyễn Kim chiếm được phổ quát quan điểm phê bình trước đó.
1. Lâu nay, không chỉ trong giới KTS, mà ngay cả ở đa dạng ngành khoa học phường hội khác, thường có kiếm được xét: ngôn ngữ lý luận phê bình kiến trúc hiện thời sao yếu ớt quá! Nhân tố này cũng đã được khẳng định qua thông báo chính trị của các kỳ Đại hội VIII, IX của Hội KTS Việt Nam. Và nó cũng được chính những người làm công tác lý luận kiến trúc trong giới kiến trúc ca cẩm tại phổ quát cuộc hội thảo lớn, bé xíu đơn vị tại các trường Đại học Kiến trúc, các Viện Nghiên cứu, Bộ Xây đắp, Hội KTS Việt Nam.
Vì sao lại tương tự? Câu chuyện này có vẻ rất nghịch lý trước sự phát hành đầy tấp nập của thị trấn hội, của thời kỳ đô thị hóa và của kiến trúc quốc gia trong quá trình đổi mới, thành lập cửa và hội nhập quốc tế. Thực ra, lý luận phê bình kiến trúc cũng trải qua phần nhiều giai đoạn thăng trầm khác nhau. Có lúc mạnh mẽ, kịp thời, có lúc thưa thớt, vắng bóng, và cả sốt ruột trong định hướng, trong tiếp xúc với những chuyển đổi tinh vi của kiến trúc văn minh.
Ngay từ năm 1983, Hội KTS vn đã từng công ty một số cuộc tọa đàm về phê bình kiến trúc do cố GS. KTS Ngô Huy Quỳnh, Tổng biên tập Tạp chí Kiến trúc chủ trì như các tòa tháp bình phục làm mới Nhà ga trục đường sắt Thủ đô (Chủ trì thiết kế KTS Hoàng Nghĩa Sang); Bưu điện Bờ Hồ (Chủ trì thiết kế: KTS Nguyễn Kim), Chiêu đãi sở Chính phủ ở số 2 Lê Thạch (Chủ trì kiến tạo: KTS Diêu Công Tuấn). Các ý kiến phân tách, đánh giá thắng lợi và hạn chế của tác phẩm được đưa ra rất khách quan, tình thực trên cơ sở lý luận kiến trúc và thực tại dùng của các đại biểu tham dự là tổ chức chủ chốt, tác giả, KTS và tổ chức trực tiếp điều hành sử dụng tòa tháp, đã được chính tác giả bài tham luận này, khi ấy là Ủy viên Ban Chỉnh sửa, biên chép trọn vẹn và phản ảnh qua các bài viết đăng nhiều kỳ trên Tạp chí chuyên ngành nghề thời đó.
Nhà cao tầng xen cấy trong nội đô cần được nghiên cứu, đánh giá trong lý luận phê bình kiến trúc.
Bước tham gia công đoạn đổi mới, từ thập niên 90 của thế kỷ trước, cùng với sự có mặt trên thị trường của Viện Tìm hiểu Kiến trúc (và Tiêu chẩn hóa?!) công tác lý luận phê bình kiến trúc mới thực thụ khởi sắc, thích hợp với bầu không khí dân chủ khá cởi mở của giới văn học nghệ thuật. Khởi đầu (tôi không nhân thức có đúng mực không?!) là cuộc tranh luận gay gắt tốn khá nhiều giấy mực của giới truyền thông do Hội KTS vn khởi xướng, nhằm “bảo kê sự tồn tại” công trình “Nhà trăm mái” của KTS Lữ Trúc Phương trên phố Đinh Tiên Hoàng, ngay cạnh Đồi Cù (TP Đà Lạt). Đây là công trình sáng tác theo môn phái biểu thị của Antonio Gaudi, với thiên hướng “thiên nhiên hóa kiến trúc”, đang bị chính quyền thức giấc Lâm Đồng bắt phá bỏ, bởi theo họ, đó là thứ “kiến trúc kỳ dị, rồ dại và không bình yên”. Do phổ quát quan niệm khác nhau lúc bấy giờ nên kiến nghị giữ lại, không phá bỏ nhà cửa trên của Hội gửi các tổ chức tác dụng trong ngành xây dựng không được hài lòng. Và cuối cùng, tháng 10/1992, với lý do “không đảm bảo bình an và vi phạm qui định xây dựng”, tác phẩm kiến trúc “Nhà trăm mái” bị dỡ bỏ hoàn toàn, sau hai năm sinh tồn. Phổ biến năm sau sự kiện “Nhà trăm mái”, trong các cuộc hội thảo về lý luận phê bình kiến trúc, người ta vẫn chưa thôi tiếc nuối nuối cho căn số hẩm hiu của thành quả kiến trúc độc đáo này. Rồi chuyện phản đối công trình “Thủy cung Thăng Long” ở Hồ Tây khiến cho xôn xang dư luận, Ban Bí thư Trung ương Đảng và Thủ tướng Chính phủ phải vào cuộc. Chúng ta cũng đã từng khỏe khoắn phê phán khuynh hướng kiến trúc “chóp”, kiến trúc nhại cổ, nhại “kiến trúc cổ điển Pháp” vốn hình thành tràn lan ở các thị trấn và cả ở nông thôn như một thứ bệnh dịch.…
Tiếng nói phê bình rất đáng trân trọng đã được giới KTS vietnam và thị trấn hội ủng hộ, có công dụng làm hạn chế nhạo phần nào kiến trúc “rác” ở thành phố, trong đó có cả vài tòa tháp, trụ sở tập đoàn công quyền, khiến cho kiến trúc trong sáng hơn, văn minh hơn, giản dị hơn, gần dân hơn. Và cũng qua đó tác động phần nào tới tư duy thẩm mỹ của chính quyền và các nhà điều hành xây dựng. Hay vừa qua, tiếng nói phê bình, phản biện cũng đã có hiệu ứng tích cực trước thiên hướng xây đắp các Trọng điểm hành chính quá to lớn, khổng lồ, khoa trương ở vài địa phương, gây tiêu hao tiền nong của Nhà nước, của dân chúng, khiến cho méo mó chủ trương cải cách hành chính của Chính phủ.
Tuy nhiên, chừng mực ấy vẫn chưa thể đủ! Chúng ta chẳng thể không đặt câu hỏi, tại sao trước thực tiễn nở rộ của đời sống kiến trúc bây giờ, cũng như những chuyển đổi phức hợp của khí hậu đã và đang ăn hiếp dọa sự bền vững của môi trường sống, ngôn ngữ của lý luận phê bình bỗng nhiên trở nên yếu đuối, mờ nhạt, đôi khi bị phường hội quên khuấy đến vậy. Mặc dù chúng ta có không ít các đơn vị, tổ chức phân tích như Viện Kiến trúc Đất nước, các Trung tâm tìm hiểu, các trường Đại học Kiến trúc của Bộ Xây đắp; hay Hội đồng Kiến trúc, Ban Lý luận phê bình kiến trúc, Viện Kiến trúc của Hội KTS vn… cùng với các Tin báo chuyên lĩnh vực lúc nào cũng ngỏ cửa, chuẩn bị đăng chuyển vận các phân tích, bài viết về lý luận, phê bình như Tin báo Kiến trúc, Kiến trúc Việt Nam, Kiến trúc và Đời sống, Kiến trúc Nhà đẹp... Đây là điều rất đáng nghĩ suy!
Khu nhà đất phố hội Đặng Xá (Gia Lâm, Hà Nội) - một mô hình nhà đất mới cần sự vào cuộc của tìm hiểu lý luận phê bình để có những đánh giá tổng kết mang tầm Nước nhà.
Phải chăng, phương pháp khiến lý luận phê bình của chúng ta xưa nay có vấn đề, chậm rãi thay đổi về tư duy, xơ cứng về phương pháp luận, xa vắng thực tại, hay vì những gian khổ khác mà không nhân tiện nói ra, kể cả chuyện “cơm áo gạo tiền” của người làm công tác này... hay, đã tới lúc cần mời gọi sự nhập cuộc tham gia ngành nghề này của các KTS đang mải miết hành nghề, đừng quá coi lý luận phê bình kiến trúc là một phạm trù khác biệt, thanh lịch chỉ bỏ ra cho các vị mũ cao áo dài? Cũng đừng biến nó thành một tháp ngà, một thánh tuyến đường, mà ngồi ở đó chỉ là các GS.TS, các nhà nghiên cứu uyên chưng, thông thạo tiếng nước ngoài, chịu khó đêm ngày đọc và viết, và rất sốt ruột, kiệm lời mỗi khi phải liệt kê kiến trúc Việt Nam bữa nay là kiến trúc gì, tiến bộ hay quốc tế, hay là sự hỗn tạp của các loại “rác kiến trúc” phi bản sắc… nhưng lại rất say sưa, hùng hồn cho ra những lời dạy dỗ về phương pháp nhận mặt hình thái học kiến trúc, về các môn phái kiến trúc từ cổ đại tới tân cổ kính, trong khoảng văn minh đến hậu tiến bộ, từ chủ nghĩa kiến trúc thô mộc tới kiến trúc hai phới, rồi bây giờ là môn phái Kiến trúc xanh, đang được cũ rích súy trên toàn trái đất, trong giới KTS vn và lan tỏa đa dạng trong phố hội... Độ “hot” của thiên hướng này tới độ, không một nhà đầu tư BĐS nào lại không biết lợi dụng cái mác “kiến trúc xanh” để quảng cáo cho các dự án nhà ở của mình để câu khách, với đa phần những hình vẽ 3D giả vờ được phát vào giờ tiến thưởng trên sóng truyền hình, trên mạng internet hay in màu dễ nhìn trên các trang giới thiệu rộng rải của báo hàng ngày và các Báo chí Bất động sản?!. Sự tham gia của các KTS giỏi, có kinh nghiệm, có tình thật (trong đó có phổ biến KTS trẻ) theo tôi, sẽ đem tới cho lý luận phê bình kiến trúc một luồng gió mới, một tư duy mới, một cách nhìn mới, rất riêng, rất thực tế, chính trực và nhân thức đâu, họ sẽ phát hành hình thức luận mới với cái nhìn đa chiều trong lý luận phê bình kiến trúc?!
2. Cuộc sống như dòng sông khẩn thiết chảy, luôn chuyển di và biến đổi. Kiến trúc cũng vậy. Phải chăng, kế bên những lý luận cơ bản có tính giáo trình, kinh viện về các khuynh hướng, phong cách, trào lưu kiến trúc đã có từ bấy lâu, đòi hỏi phải có một nền lý luận phê bình mới tiếp xúc trực diện với thực tế, thấm đẫm hơi thở của cuộc sống. Có thể chả hạn: Sự hiện ra các khu thị trấn mới đã được gần 20 năm, làm cho đổi mới diện mạo kiến trúc đô thị theo hướng tân tiến, tân tiến, bắt đầu trong khoảng Khu thị trấn Phú Mỹ Hưng (TP.HCM), Khu đô thị Bắc Linh Đàm (Thủ đô) tham gia giữa những năm 90 của thế kỷ trước tới nay cũng đã hơn 20 năm, cũng như Chương trình nhà ở xã hội khai triển được gần 10 năm, nhưng mạnh bạo nhất là quá trình 2010 - 2015 với vốn đầu tư hỗ trợ 30.000 tỷ đồng của Chính phủ với hàng trăm khu nhà đất xã hội trong khoảng rộng rãi tầng (5-7 tầng) tới cao tầng (12 - 20 tầng), xây dựng theo kiểu xen kẽ trên diện tích 20% của các công trình khu thị trấn mới theo luật pháp của Nhà nước, đến các khu nhà ở thu nhập thấp kiểu mẫu như Khu thị trấn Đặng Xá (Gia Lâm, Thủ đô)… đã góp phần tích cực khắc phục ý định cấp bách có thực của quần chúng. #, nhất là những người làm mướn ăn lương, người nghèo, người thu nhập thấp. Vừa qua, Chính phủ tổng kết, đánh giá kết quả thi hành công đoạn đầu của Chương trình xây đắp vùng quê mới (2010 - 2015). Kết quả cho thấy, bên cạnh những thành công hoành tráng trong phát hành nông nghiệp, cải thiện đời sống của nông dân, nhiều nơi, diện mạo nông thôn thay đổi hăng hái, cũng đã thể hiện tất cả yếu kém khiến cho ngăn cản, thậm chí làm méo mó chủ trương của Đảng về tạo ra nông nghiệp, vùng quê và dân cày, trong đó quy hoạch xây dựng làng thị trấn, kiến trúc nhà đất, bảo tàng và phát huy giá trị làng nghề, làng truyền thống, di sản kiến trúc văn hóa vùng quê đã không thật sự được vồ cập trước sự lấn át của giai đoạn đô thị hóa cưỡng dâm, ý thức của nhân loại, hiểm họa do thiên tai, bằng hữu lụt gây ra bởi chuyển đổi khí hậu và cả sự áp đặt cứng nhắc đến khiên cưỡng 19 tiêu chí xây đắp vùng quê mới…. Rất nhiều rất cần sự tham gia cuộc của công tác lý luận phê bình kiến trúc để có những tổng kết ở tầm đất nước (không chỉ là những tìm hiểu gầy lẻ, những hội thảo tiêu tốn không ít tiền tài nhà nước, sau cuối, kết quả cũng chỉ xếp tham gia tủ, hay để phủ đầy bụi không khách hàng nào lưu ý), để đánh giá khách quan, khoa học … từ quy hoạch xây dựng, đến kiến trúc tòa tháp, xem nó thuộc khuynh hướng nào, có bạn dạng sắc văn hóa Việt Nam hay không, có phù hợp với địa khí hậu, lối sống của người vn hay không, và hơn nữa có đóng góp hăng hái cho nền kiến trúc Việt Nam văn minh, bền vững và giàu phiên bản sắc văn hóa như định hướng của Đảng đã liệt kê hay không…? Trong khoảng đó rút ra những kết luận, là cơ sở vật chất giúp Đảng, Nhà nước điều chỉnh, bổ sung các chế độ, chủ trương tạo ra kiến trúc, phát hành thị trấn, phát triển nhà đất, phát triển nông thôn… trong công đoạn mới. Và đó cũng là cơ sở thúc đẩy thông minh của KTS, để cho ra đời những thành quả kiến trúc thích hợp với yêu cầu yên cầu của quần chúng. #, của xã hội, phù hợp với yếu tố kiện của vietnam và mang bạn dạng sắc văn hóa vietnam, chứ ko phải là bạn dạng sao của người khác.
Kiến trúc là một loại hình nghệ thuật đặc thù. chậm tiến độ là nghệ thuật tạo lập không gian, môi trường sống cho con người. Nghệ thuật kiến trúc gắn liền với lịch sử tạo ra của quả đât, kể trong khoảng thủa hồng hoang cho tới thời đại tân tiến kĩ nghệ hiện nay. Là ngành nghề nghệ thuật đặc biệt, nên sản phẩm thông minh của KTS bị chi phối bởi rất nhiều chủ thể, trong khoảng chủ đầu tư (người đặt hàng) cho đến các ngành điều hành chuyên lĩnh vực. Mà trước tiên là nhà đầu tư. Tác động của nhà đầu tư có tài năng làm cho biến đổi từng phần cho tới toàn bộ tòa tháp, trong khoảng công năng tới hình thức. Thậm chí, thực tế bây chừ đã cho thấy, ở thời điểm nào đó, vì ích lợi nào đó, tác động của chủ đầu tư còn làm cho đổi mới cả một dự án, một quy hoạch chi tiết, quy hoạch phân khu đã được chuẩn y, hoặc xa hơn nữa, nguy hiểm hơn nữa là có kỹ năng khiến cho lệch lạc cả xác định phương hướng phát hành Quy hoạch – Kiến trúc Việt Nam?! Nói tương tự để thấy vai trò của lý luận phê bình kiến trúc quan trọng biết nhường nhịn nào! Nhưng để tiếng nói lý luận phê bình kiến trúc được vang lên đĩnh đạc, tin cậy trong phường hội, đầu tiên tiếng nói đó phải trung thực, phải được cất lên trong khoảng những người khiến cho công tác lý luận phê bình đàng hoàng, có bản lĩnh, có tâm và có tri thức về nghề kiến trúc. Thực tế đã cho thấy, tại Thủ đô, TP.HCM, Đà Nẵng và phổ biến thành thị khác đều có Hội đồng Kiến trúc - Quy hoạch với sự nhập cuộc của rộng rãi nhà lý luận kiến trúc, KTS có học hàm học vị để giải đáp chuyên môn cho chính quyền thành phố trước khi phê duyệt xây dựng các công trình quy hoạch, những công trình kiến trúc quan trọng. Thế nhưng, nhiều Hội đồng có vai trò rất mờ nhạt, tiếng nói của thành viên Hội đồng rất yếu ớt trước áp lực của quyền lực và cả những ảnh hưởng “có mùi” của nhà đầu tư. Thậm chí ở nơi này, nơi kia Hội đồng kiểu này chỉ sống sót như một hình thức trang trí cho tính dân chủ?
Chúng ta đang sống trong nền kinh tế thị trường theo xác định phương hướng XHCN, nhưng nghĩ cho cùng, thị trường kiến trúc bây giờ cũng như một cái chợ với tính cạnh tranh ác liệt. Ở đó có hàng thật, hàng giả, hàng nhái. Lý luận phê bình kiến trúc phải là người thẩm định, phân biệt cái sự “thật- giả-nhái” đó để thị trường kiến trúc khó khăn lành mạnh, trả lại cho kiến trúc những giá trị thực thụ, góp phần nâng cao thẩm mỹ kiến trúc cho quần chúng. #, để kiến trúc dân tộc sản xuất bền vững trong trong thời kỳ hội nhập và thiên hướng thế giới hóa. Nghĩa vụ nặng nề hà và vẻ vang đó trước hết được đặt lên vai Bộ Xây dựng, Viện Kiến trúc Đất nước và các hội nghề nghiệp, trong đó có Hội KTS vn.
3. Nhân loại ngày hôm nay là trái đất phẳng. Một trái đất mà dân tộc này có thể thuận tiện tiếp thu văn hóa của dân tộc khác. Văn hóa bạn dạng địa được suy tôn, hòa cùng các nền văn hóa của thế giới. Thế giới phẳng đặt ra cho chúng ta một thách thức lớn, đó là làm cho thế nào để giữ gìn và phát huy được phiên bản sắc văn hóa dân tộc trong xu hướng toàn cầu hóa. Nền kiến trúc Việt Nam đang sản xuất nhanh về số lượng, nhưng đã và đang tiến công mất bạn dạng sắc của bản thân. Hội nhập quốc tế đem tới cho kiến trúc vietnam những thời cơ lớn để phát triển vươn lên cùng kiến trúc các nước trong khu vực và trên trái đất. Nhưng hội nhập quốc tế cũng yên cầu KTS vn một bản lĩnh nghề nghiệp vững quà, để có kỹ năng miễn dịch trước những ảnh hưởng thụ động của kiến trúc ngoại lai, thu nạp có chọn lọc tinh hoa kiến trúc trái đất, để vận dụng thông minh tham gia phát hành nền kiến trúc vietnam tiến bộ và bạn dạng sắc.
Để khiến được điều đó, không thể thiếu vai trò hướng dẫn, xác định phương hướng của lý luận phê bình kiến trúc. Và cho nên, hơn lúc nào hết, công việc lý luận, phê bình kiến trúc rất cần được Bộ Xây đắp, các cấp, các đơn vị quản lý và hội nghề nghiệp quan tâm, chăm nom từ trong trường tập huấn tới thực tiễn cuộc sống.
Phạm Thanh Tùng/TCKTVN
Xem thêm: tin thời sự
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét